چای کوهی به عنوان مسکّن برای ناراحتیهای گوارشی استفاده میشود.[۳] این گیاه از نظر طب قدیم ایران گرم و خشک است. چای کوهی بازکننده قولنجهای سرد مزاج مدر بول و بازکننده عادت ماهانه در زنان و متلاشیکننده سنگ مجاری ادراری و صفراوی است. افراد دارای مزاج گرم از این گیاه کمتر بنوشند و با داروهای دیگر مصرف نمایند زیرا خوردن زیاد چای کوهی ادرار را خون آلود میکند. خوردن این گیاه میتواند اخلاط بلغمی غلیظ بدن را که در ششها یا امعاء یا رحم متمرکز شدهاند دفع سازد. همچنین خوردن معجون چای کوهی و عسل قوای جنسی را بهبود میدهد.
این گیاه با خاصیت آرامش بخشی، آنتی باکتریال است و در دفع سنگ کلیه، دردهای مفصلی، رماتیسمی، سردرد، سرگیجه و دردهای عصبی و ناراحتیهای معده و روده با منشأ روانی مفید است.[۴] این گیاه ضدتشنج و ضدمیگرن بوده و در درمان سرماخوردگی مؤثر است. همچنین این گیاه در درمان بی خوابی، نقرس، حساسیت، گرفتگی روده و تقویت دستگاه دفاعی بدن بسیار مؤثر است. این گیاه که به صورت گلهای پنبهای صورتی رنگ در مناطق کوهستانی رشد میکند دارای خواص فوقالعادهای است. بهترین شیوه مصرف این گیاه دم کرده آن است.[۵] بهترین زمان استفاده از این گیاه شش ماه پس از چیدن آن است و بعد از این مدت بهتر است از اسانس آن استفاده شود.
مصرف چای کوهی برای زنان باردار مضر بوده و ممکن است موجب سقط جنین شود
مرزنجوش یک گیاه معطر از خانواده نعنا بوده که منشا آن از مصر و عربستان است. در شکلهای مختلف می توان گیاه مرزنجوش را دید: روغن اسانس مرزنجوش، برگهای تازه یا خشک شده مرزنجوش یا پودر آن. از این گیاه به عنوان یک افزودنی آشپزی، در سوپها، سالادها، سسها و برای گوشتها استفاده میشود. در برخی از کشورهای خاورمیانه به جای پونه کوهی و آویشن از آن استفاده میگردد. همچنین این گیاه در ساخت و تهیه لوازم آرایشی و بهداشتی کاربرد دارد.
مصرف مرزنجوش بسیار برای سلامتی مفید است و قسمتهای مورد استفاده آن شامل قسمتهای رویشی گیاه، ساقه گل و برگ است. نامهای دیگر این گیاه مرزنگوش، مرزه گوش، مردگوش، ریحان داود، عنقر، سومق و چند نام دیگر است.
این گیاه با اریگانو هم خانواده است. در زبان کردی به «آویشن»، «جعتری» و سایر مناطق کردنشین به آن «آنخ» یا «اَزوِه» گفته میشود و در زبان ترکی به «آویشن»، «کهلیک اُتی» و در زبان مردم لر به خصوص در مناطق بختیاری به این گیاه «اوشوم» گفته میشود. در زبان مردم رودبار استان گیلان به آن، «پلنگ مشت» میگویند و طعم دهنده اصلی غذایی به نام شامی رودباری است. یکی از گونههای این گیاه که در مناطق کوهستانی شمال خراسان به وفور یافت میشود به زبان کردی کرمانجی «آنخ» نام دارد.
گونههای مختلفی از آویشنیان در کوهستانهای ایران میروید. در کتب طب سنتی فارسی با نام «حاشا»، «اوشن» و «صعتر الحمیر» نام برده شده است. در مناطق مختلف ایران گونههای مختلف ایران گونههای مختلف با اسامی محلی متفاوتی شناخته میشود از جمله در همدان «آزربه»، در اطراف تهران «آویشن یا آویشم»، در طالقان «زروه»، در زبان کردی به آن «جعتری»، «آنوخ» یا «اَزوِه» (اَزبویه) میگویند، و در مناطق آذری نشین «ککلیک اوتی» یا «کاکله اوتی»، و در سایر مناطق «صعتر»، «زعتر»، «اوشن»، «اشمه کوهی»، «سی سنبر» و «سوسنبر» نامیده میشود.[۴]
در شهرستان اقلید (با نام آویشن شیرازی (Zataria multiflora) میروید.[نیازمند منبع] در آذربایجانغربی بخصوص مناطق کوهستانی نقده رویش قابل توجهی دارد. در زبان ترکی به آن کهلیک اوتو (کهلیک = کبک و اوت = گیاه) میگویند. برخی آن را به دلیل تشابه اسمی با کاکوتی اشتباه میکنند. در حالی که کهلیک اوتو (آویشن)، علیرغم تشابه اسمی با کاکوتی از آن متفاوت است. در همدان به آن آزربه و در کوخرد هرمزگان به آن اَوشُه میگویند. در چهارمحال و بختیاری به خصوص در کوهپایههای کلار و ناغان (اُورشُم) میروید. در جلگه دشتهای میانی استان بوشهر نیز میروید و در گویش دشتی بوشهری به آن اُوشِه میگویند، این گیاه در نواحی کوهستانی استان سیستان و بلوچستان هم میروید و در زبان محلی به آن «ازگند» میگویند.